ปัจจุบันมีความนิยมในการใช้งานหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ หรือ ebook เพิ่มมากขึ้นจากความก้าวหน้าทางเทคโนโลยี และพฤติกรรมของผู้ใช้บริการที่เปลี่ยนแปลงไป จากข้อมูลการจำหน่ายหนังสือของ Amazon ในปี 2017 พบว่า สัดส่วนการเติบโตของ ebook นั้นเพิ่มสูงกว่าสิ่งพิมพ์ในรูปแบบเดิมอย่างชัดเจน
จากแนวโน้มการใช้งาน ebook ที่เพิ่มขึ้นนั้น ผู้ปฎิบัติงานห้องสมุดที่ทำหน้าที่จัดหา ต้องมีความรู้ความเข้าใจลักษณะการซื้อ-ขาย และสิทธิ์การใช้งานอย่างถ่องแท้ ซึ่งจะทำให้คุ้มค่ากับงบประมาณ และผู้ใช้ได้รับประโยชน์อย่างสูงสุด เรามาดูกันว่าอะไรบ้างที่เกี่ยวข้องกับการจัดหาหนังสืออิเล็กทรอนิกส์
ลักษณะของการจัดจำหน่าย
รูปแบบ Perpetual Access
การจัดซื้อในลักษณะนี้ห้องสมุดจะได้สิทธิ์การใช้งานตลอดไปแบบเดียวกับการซื้อขาดตัวเล่ม ทางสำนักพิม์จะส่ง MARC record ให้
ข้อดี ใช้งานได้ตลอดไป ความหลากหลายของหนังสือน้อย หากงบมีประมาณที่จำกัด
รูปแบบ Subscription
เป็นการจัดซื้อแบบต่ออายุ เมื่อห้องสมุดจัดซื้อสำนักพิมพ์จะเปิดสิทธิ์ให้ใช้งานตาม IP ที่ห้องสมุดแจ้งสำนักพิมพ์ ใช้ได้ตามระยะเวลาที่กำหนด
ข้อดี มีหนังสือให้เลือกใช้จำนวนมาก แต่ไม่ได้สิทธิ์ขาดในการใช้งาน
รูปแบบ Evidence Based
ในรูปแบบนี้ห้องสมุดจะจ่ายเงินเพื่อให้ได้การใช้งานแบบ Subscription เมื่อครบกำหนด ห้องสมุดสามารถเลือกเก็บหนังสือได้จำนวนหนึ่งตามตกลงกับสำนักพิมพ์ สำหรับการใช้งานแบบ Perpetual Access
ข้อดี มีหนังสือให้เลือกใช้จำนวนมาก และได้หนังสือแบบซื้อขาดเก็บไว้บางส่วน
รูปแบบ Demand Driven Acquisition
วิธีการนี้ห้องสมุดจะวางเงินล่วงหน้า เพื่อให้ผู้ใช้สามารถเข้าใช้ ebook จำนวนมากแบบ Subscription เมื่อมีผู้ใช้บริการเข้ามาเลือกใช้เล่มเดิมซ้ำ ๆ เป็นจำนวนครั้งตามที่กำหนด ห้องสมุดจะได้หนังสือเล่มนั้นมาไว้ในครอบครองแบบ Perpetual Access เมื่อเงินที่จ่ายไว้ล่วงหน้าหมดลง ห้องสมุดต้องเติมเงินเพิ่มหากยังต้องการใช้ ebook ทั้งหมด
ข้อดี หนังสือที่ห้องสมุดได้มาจากพฤติกรรมการใช้งานจริงของผู้ใช้บริการ
ลักษณะการใช้งานและสิทธิ์
ควรพิจารณาประเด็นในเรื่องของลักษณะการใช้งานและสิทธิ์ ในการใช้งาน เนื่องจากเกี่ยวข้องกับความสะดวกของผู้ใช้บริการเป็นหลัก ซึ่งเป็นปัจจัยที่จะชี้วัดความนิยมในการใช้ ebook ที่ห้องสมุดจัดหามา ถ้าใช้งานยุ่งยาก มีเงื่อนไขมาก มักจะไม่ได้รับการตอบรับที่ดีจากผู้ใช้บริการ
คำถามสำหรับบรรณารักษ์จัดซื้อ
1. ต้องใช้งานผ่านโปรแกรมที่กำหนดเท่านั้นหรือไม่
2. ไฟล์จะหายไปเมื่อหมดอายุหรือไม่
3. จำกัดจำนวนผู้ใช้งานต่อครั้งหรือไม่
4. save & print จำกัดจำนวนหน้าหรือไม่
5. ให้บริการยืมระหว่างห้องสมุดได้หรือไม่
การตรวจรับ ebook
การตรวจรับทรัพยากรสารสนเทศอิเล็กทรอนิกส์ นอกจากความครบถ้วนของ MARC Record ที่สำนักพิมพ์ส่งให้แล้ว ประเด็นสำคัญ คือ ตรวจสอบการเข้าถึงเอกสารฉบับเต็ม (Full Text) ผู้ตรวจรับควรดูการเข้าถึงจากทั้งภายในเครือข่าย และภายนอกเครือข่ายผ่าน Proxy หรือ EZproxy ควบคู่กันไปด้วย
สุดท้ายการพิจารณาจัดซื้อ ebook นั้นขึ้นอยู่กับนโยบายของห้องสมุด พฤติกรรมการใช้งานของผู้ใช้บริการ และความพร้อมของบรรณารักษ์ที่จะแนะนำและส่งเสริมการใช้งานให้เป็นที่นิยมต่อไป